APRESIASI SASTRA RESEPTIF
MAKALAH
Disusun kangge Njangkepi Tugas Mata Kuliah
Pendidikan Bahasa Jawa
Dosen Pembimbing : Sri Sukasih
Oleh :
1.
Alifia Edria
Adikasari 1401413105
2.
Tiara Widiastuti 1401413106
3.
Ris Fatma
Pratiwi 1401413107
4.
Ahsinunnikmah 1401413108
5.
Wanda Dwi Novita 1401413110
6.
Dina Sriutami 1401413111
7.
Clara Hernika
Setiasih 1401413112
Rombel : 02
PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR
FAKULTAS ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG
BAB I
PAMBUKA
I.
Wigatosing Rembag
Sastra lan apresiasi sastra, menawi
tasih wonten ingkang gadhah panganggep kalih tembung punika nggadhahi makna
ingkang sami. Padahal kalih tembung menika gadhah artos ingkang benten. Sanajan
kita sampun mboten asing kaliyan tembung – tembung sastra utawi apresiasi
sastra. Namung, kita dereng ngertos kanthi runtut punapa niku sastra lan
apresiasi sastra. Padahal pamahaman babagan sastra lan apresiasi sastra
kagolong wigati. Tanpa ngertos babagan punika, kita ingkang besok bakal dadi
guru SD, bakal kawalahan menawi ngajar murid – murid SD. Amargi ing SD wonten
kompetensi sastra lan apresiasi sastra. Saged diangen – angenaken, nalika kita
ngajar ing ngajengipun murid – murid, kita mboten ngertos punapa – punapa
babagan sastra utawi apresiasi sastra.
Nanging kedah dieling menawi kita
mboten kena mahami babagan sastra lan apresiasi sastra wonten ing teori utawi
buku kemawon. Kita ugi kedah saged nerapaken teori ingkang sampun kita pahami
nalika ngajar sesuk.
Mula saking punika, penyusun gadhah inisiaif
damel makalah puniki. Mboten Cuma makalah babagan teori sastra lan apresiasi
sastra, nanging ugi tuladha – tuladhane karya sastra, supados kita sedaya saged
ngertos, paham, lan saged nerapaken wonten ing SD sesuk.
II. Ingkang
Dipunrembag
1. Punapa
niku apresiasi sastra reseptif ?
2. Punapa
mawon manfaat kaliyan tujuanipun apresiasi sastra reseptif ?
3. Punapa
mawon jenis – jenising sastra ?
4. Punapa
mawon tuadhane sastra ?
5. Unsur
punapa mawon ingkang kalebet wonten ing sastra ?
III. Tujuan
- Saged ngertos punapa niku apresiasi sastra reseptif.
- Saged paham manfaat ugi tujuanipun apresiasi sastra reseptif.
- Ngertos jenis – jenising sastra.
- Ngertos tuadhane sastra.
- Ngertos unsur punapa mawon ingkang kalebet wonten ing sastra.
Apresiasi
Sastra Reseptif
BAB
II
PAMBAHASAN
A. Pangerten
Apresiasi Sastra Reseptif
Miturut
Tarigan, apresiasi sastra yaiku penafsiran kualitas karya sastra lan maringi
biji ingkang wajar marang karya sastra kasebut miturut pangamatan lan
pangalaman sing jelas, sadar lan kritis, kangge wong ingkang gadhah pangalaman
utawi pangamatan sastra, mboten namung saged ningali lan nafsiraken nanging ugi
saged maringi nilai marang karya sastra menika saking aspek kualitasipun.
Miturut
Widyartono, D., apresiasi sastra yaiku kegiatan pangamatan, maringi biji lan
ngehargai kanthi tenanan saengga numbuhake pangerten, panghargaan, kepekaan
pikirin kritis lan kepekaan perasaan ingkang sae marang biji kaendahan ingkang
badhe diungkapaken pengarang.
Mitutur artinipun saben
kata, apresiasi sastra diartiaken :
Apresiasi
asalipun saking Bahasa Inggris, yaiku apresiation, ingkang gadhah artos
pengregen, pengaosan, utawi pangartosan.
Sastra
yaiku karya seni imajinatif ingkang gadhah unsur – unsur estetis, disampaiaken
lewat bahasa, saged bentuk tulis utawi lisan ( Rene Wellek, 1989 ),
Saengga pangerten saking
apresiasi sastra yaiku pengregen, pangaosan, ugi pangertosan dhumateng salah
sawijining karya seni imajinatif, saged bentukipun geguritan, prosa, utawi
bentuk liyanipun.
Saking pangerten ing
inggil, saged di simpulaken menawi apresiasi sastra yaiku menehake pangajen
adhep karya sastra.
Apresiasi sastra
reseptif yaiku apresiasi sastra ingkang dilakokake lewat kagiyatan maca, lan
mirengake.
B. Manfaat
lan Tujuanipun Apresiasi Sastra Reseptif
Manfaat apresiasi sastra,
diantaranya :
1. Nglateh keterampilan basa yaiku ngrungokake, ngomong,
moco, kaliyan nulis
2. Menehi
pengetahuan babakan pengalaman kayata adat istiadat, agama, budaya.
3. Ngembangkake
pribadi anak
4. bentuk watak,
5. Menehi rasa aman,
Manfaat liyane:
1. Nilai personal
Menehi kesenengan, ngembangkake imajinasi, memberi
pengalaman , nyiapkake pengalaman seng duweni sifat emosional;
2. Nilai
pendidikan
Ningkatke perkembangan basa,
ningkatkake lancer seng maca, ningkatkakake keterampilan nulis, ngembangkake
kepekaan karo sastra (Huck 1987)
C. Macem
Karya Sastra
1.
Geguritan
Geguritan yaiku iketaning basa kang memper syair. Tembung
geguritan asale saka tembung "gurita" kang diowahi saka tembung gerita,
tembung linggane gita ateges tembang utawa syair. Geguritan iku uga bisa
kasebut puisi bebas, kang kalebu salah sawijining asile kabudayan Jawa
modern sing duwe ciri ora kaiket ing wewatonan guru gatra, guru wilangan lan
guru lagu kaya dene tembang Macapat.
Nganggit
(ngarang) geguritan iku bisa wujud ngandharake (mahyakake) pengalaman pribadi
utawa gegambaran kahanan sing tinemu ana ing masyarakat, utawa panguripaning
manungsa ing alam donya manut jaman kelakone. Dene sing diutamakake ana ing
geguritan yaiku :
1 Tembung-tembunge pilihan lan mentes
2 Cacahing gatra (baris) mentes
(ringkes)
3 Migunakake basa kang endah (basa
rinengga), kayata :
a. Tembung-tembung kawi
b. Purwakanthi
c. Panyandra utawa pepindhan lan
sapiturute
4. Migunakake tembung-tembung andhahan
kang karimbag mawa :
a. Ater-ater a
b. Seselan in lan um
c. Adhapur dwilingga lan dwipurwa
5. Wirama : pamilihing aksara swara
kang trep lan pas saengga bisa nuwuhake irama kang endah. Maca geguritan iku
meh padha karo maca puisi utawa deklamasi, sing kudu digatekake nalika maca
geguritan yaiku :
a. Wirama : munggah mudhune (membat
mentule) swara, pocapan (irama lan lafal)
b. Wirasa : penghayatan, ngrasakake
isine geguritan
Wiraga
: ekspresi, patrap/sikap, obahing awak lan pasemon (rai)
Warna-warna araning geguritan :
a. Syair rong gatra (baris) sapada (sabait) = gita dwigatra
b. Syair telung gatra sapada = gita trigatra
c. Syair patang gatra sapada = gita catur gatra
d. Syair limang gatra sapada = gita panca gatra
e. Syair nem gatra sapada = gita sadgatra
f. Syair pitung gatra sapada = gita sapta gatra
g. Syair wolung gatra sapada = gita hastha gatra
h. Syair Bebas
Warna-warna araning geguritan :
a. Syair rong gatra (baris) sapada (sabait) = gita dwigatra
b. Syair telung gatra sapada = gita trigatra
c. Syair patang gatra sapada = gita catur gatra
d. Syair limang gatra sapada = gita panca gatra
e. Syair nem gatra sapada = gita sadgatra
f. Syair pitung gatra sapada = gita sapta gatra
g. Syair wolung gatra sapada = gita hastha gatra
h. Syair Bebas
2.
Prosa
Prosa
yaiku karya sastra sing nduwe bentuk cerito sing bebas, ora kaiket rima ( swara
sing mbalen ning jero utawa akhir ), irama, lan kaendahan suara. Prosa uga
pamaparan pamikiran lan pangarsa pangarang lewat bentuk pargraf.
3. Drama
Drama yaiku kagiyatan ngemukakake gagasan ugi perasaan
lewat bentuk dialog antawis tokoh setunggal kaliyan tokoh liyanne.
D. Tuladha
Karya Sastra
1. Geguritan
Welinge Wong Tuwa
Anakku, kang dak tresnani
Welinga wong tuwamu tumrap sliramu
jagad iki jembar, lagit iki dhuwur
Tontonen lintang-lintang ing angkasa
kumedheping lingtang katon ngawe-awe
gegayuhan iku bias kasembadan lamun ana laku
ngelmu iku kalakone kanthi laku
Anakku…
jagad padhang iku kanggo sliramu
Aja seneng nggunggung diri tundhone bekal kleru
sapa kang malang tumoleh bakale ora pikoleh
kang ora jujur bakal ajur
becik ketitik ala ketara
sapa kang salah bakal seleh
Anakku, kang dak tresnani
Welinga wong tuwamu tumrap sliramu
jagad iki jembar, lagit iki dhuwur
Tontonen lintang-lintang ing angkasa
kumedheping lingtang katon ngawe-awe
gegayuhan iku bias kasembadan lamun ana laku
ngelmu iku kalakone kanthi laku
Anakku…
jagad padhang iku kanggo sliramu
Aja seneng nggunggung diri tundhone bekal kleru
sapa kang malang tumoleh bakale ora pikoleh
kang ora jujur bakal ajur
becik ketitik ala ketara
sapa kang salah bakal seleh
2. Prosa (
Cerita )
Lunga Menyang Yogyakarta
Lulusan
SD kula lan kanca-kanca lunga menyang Yogyakarta.Jam 08.00 bengi kula lan
rombongan nglumpuk ing sekolahan.Jam 08.30 bengi pariwisatane teko
nang sekolahan. Kula lan kanca-kanca grudukkan mlebu bis soale wedi gak
kebagian kursi.Akhire kula lan laras kanca kanca entuk lungo no. 2 teko
`ngarep. Jam 04.30 esuk kula lan rombongan teko menyang Yogyakarta.Bis’e mandek
ing masjid ngarep’e candi Prambanan, kula lan rombongan langsung sembhayang
shubuh lan mangan, sawise sembhayang shubuh kula lan rombongan langsung budhal
menyang museum kerucut, ndelok tiruan pahlawan sing memperjuangkan bangsa Indonesia.
Sawise nang museum kerucut, kula lan rombongan menyang kolam renang arep
adus.Sawise adus kula lan rombongan menyang candi borobudur, ing candi
borobudur kula lan kanca-kanca foto bareng. Sawise nang candi borobudur kula
lan rombongan nang pasar malioboro arep golek oleh-oleh. Jam 08.00 bengi kula lan rombongan
mangan, sawise mangan jam 08.30 bengi kula lan rombongan mole menyang pandaan. Kula
seneng banget.
3. Drama
Gara – Gara Dolan Terus
Ana ing sawijining desa ana pemuda kang wus akrab banget, yaiku
Sardi lan Jono. Bocah loro iku seneng banget nggawe ulah. Sampek kanca-kancane
sing liya ora gelem nyedhek amarga mesthi diusili. Wektu iku sawise sekolah
Sardi ngampiri Jono.
Sardi : Jon, ayo engko dolan ! ( Nggeplek
pundake Jono)
Jono : Gaweanmu dolan ae . Koyo wong pinter
wisan.
Sardi : Halah gayamu, gelem opo ora kowe ?
Jono : Dolan nyandi lho ?
Sardi : Yo emboh... Pokoke dolan ben koyo
cah gaul ngono lho...
Jono : Emmm.. ayo lek ngono. Tapi wegah aku
lek sampek maghrib eneh !
Sardi : Hehehe, ora-ora.
Jono : Gek nggawa duit opo ora ?
Sardi : Halah, kuwi dirembug engko ae... Yo wis
aku arep mulih ( Mlaku ngadohi jono )
Jono : Oke-oke.... Engko kowe neng o
omahku.
Sawise iku Sardi lan Jono dolan. Sardi lan Jono ora kelingan yen
iki mau wayahe kelompok drama B. Jawa kanggo ujian praktek kelas 3. Ing
sawijining panggon, Deni lan Parman nunggu bocah loro maeng. Bocah loro kuwi
ora ngerti marang ngendi parane Sardi lan Jono.
Parman : He, enek sing ngerti Sardi karo Jono
?
Deni : Lha yo nyandi cah loro ki, maeng opo
ndak krungu di omongi...
Parman : Opo jajal diparani neng omahe ?
Deni : Omahe sopo ?
Parman : Yo omahe Jono ae sing enek wong
tuwane
Deni : Lek ora enek piye ? Gek iki urung
latihan blas lho...
Parman : Halah kuwi masalah keri, sing
penting anggotane wis enek kabeh.
Deni : Yo wis kowe rono ae, aku neng kene
karo nggae naskah dramane, piye ?
Parman : Hmmm, yo lekno. Sing apik lho yo
critane ?
Deni : Oke bos.....
Banjur Parman mara menyang omahe Jono. Ing kono Parman ora nemoni
sopo-sopo. Akhire Parman mbalik maneh lan nerusake nggawe teks drama karo Deni.
Akhire ditunggu sampek maghrib Sardi lan Jono ora ana ketok.
Deni : Piye bocah iki ? kok ora enek ketok
?
Parman : Lha yo piye neh, lek panggah ora
gelem kelompok yo golek liyane ae.
Deni : Nah, setuju aku. Yo wis aku pamit.
Ki mesthi wong tuwaku wis nggoleki.
Parman : Oke, dirembug sesuk neng sekolahan
ae. Bocahe ditakoni.
Deni : Eh iyo, ojo lali sesuk nggawa gitar
gae musicale.
Parman : Gampang, yo uwis ndang muliho.
Deni mulih amarga wis maghrib. Sesuke neng sekolahan Deni lan
Parman rembugan bab drama B. Jawa. Kanggo ngisi waktu ngenteni Jono lan Supardi
bocah loro kuwi ngrembug musik kang bakal digawe.
Parman : Ayo sakiki nggawe musik kanggo
dramane. Sing tentang lagu daerah ae.
Deni
: Yo
angel lho kuwi, lha kowe opo iso ?
Parman : Jajal kene aku (njupuk gitar saka
tangane Deni)
Deni : Halah kemiso, jajal piye....
Parman : (nyanyi gundul-gundul pacul)
Deni : Hahaha, kuwi rak yo tembang dolanane
bocah lho...
Parman : Sing penting lagu daerah lho...
Deni : Ojo, diganti liyane ngono lho.
Parman : Jajal kowe iso opo ora ? (ngekekne
gitar marang Deni)
Deni : (Main gitar)
Parman : Lha kuwi opo ora yo lagu pop....
hahaha
Deni : Hahaha, lha aku ora iso lho..
Parman : Kene lek ngono aku ae.
Deni : (Ngekekne gitar) Aku sing nyanyi yo
?
Parman : (Nyanyi karo Deni)
Deni : Haha, apik kuwi... yo uwis nggae
kuwi ae...
Sing ditunggu-tunggu mara-mara teko karo mlayu. Ora rumangsa yen
ditunggu.
Jono : Heh, bocah-bocah wes podo latihan
drama Bahasa Jawa, kelompoke awake dhewenpiye ?
Deni lan Parman : Trus gue harus bilang wow gitu
? wow
Supardi : Heladalah, iki tenanan lho...
Parman : Lha kowe dhekingi nyandi ae ?
Supardi : Nyapo aku sing kok takoni....
Parman : Lha wayahe kan kelompok, kowe yo wis
diomongi...
Supardi : Kapan lekmu omong ? ( mulai nesu )
Parman : Ow, kowe wis pikun yo ?
Pak Guru
: He
he, enek opo iki ?
Deni : Niki, Pak. Sardi kalih Jono
dhekwingi mboten purun kelompok drama.
Pak Guru
: Weh weh,
lha nyapo kok ora kelompok ki ?
Jono : Lha ancen ora diomongi to, Pak.
Pak Guru
: Iyo to le ?
Ora kok omongi ?
Deni : Sampun, Pak. Tapi mboten dugi.
Pak Guru
: Lha
kwi kowe ora teko...
Jono : Ora diomongi, Pak.
Pak Guru
: Halah
wis ora usah ngeyel, ndang gek kelompok
Sawise ngono, bocah papat kelompok nggae drama. Amarga gotong
royong akhire kelompoke iso nampilake drama kang apik lan akeh kanca-kancane
sing seneng.
Parman : Apik banget gayamu cah, jan pantes
dadi artis.
Deni : Lho yo jelas lah, sopo disek...
Parman : Di, Jon, nyapo meneng ae ki.... wis
berhasil lho
Sardi : Aku njaluk sepuro yo, Man.
Parman : Halah, ora opo-opo.... Sing penting
iki wis sukses.
Pak
Guru
: Lha yo
ngono, lek gotong royong bareng kan iso apik hasile
Sardi : Kula nyuwun pangapunten, Pak. Nika
sampun mboten sopan kalihan bapak.
Jono : Kula nggih, Pak.
Pak
Guru : Yo wis ora opo-opo. Makane ojo
diterusne lekmu ndugal ki.
Sardi lan Jono mulai ngrubah sikape. Pirang wulan sawise kuwi
bocah papat maeng oleh nilai Ujian kang paling apik dhewe. Gotong royong lan
kerja keras iku bisa ndadekake semubarang gawe dadi gampang lan oleh hasil kan
muasne.
E. Unsur
Apresiasi Sastra
Miturut
Squire lan Taba ana telu unsur inti apresiasi sastra, yaiku :
1. Aspek
kognitif sadalan pangerten, pangerten kaitane karo pamahaman babagan
teori-teori dasar sastra, kaya pangerten geguritan, unsur-unsur instrinsik
prosa, lan liya-liya.
2. Aspek
emotif sadalan karo kepekaan pangrasa, kepekaan pangrasa kaitane karo kabisan
nikmati lan nampilake aji-aji kebecikan sing klebu jero karya sastra, kaya rasa
seneng ora seneng, keno karo cerito lan tokoh, pangrasa terharu lan bungah
kenaan karo nasib tokoh, pangrasa wedi, kuciwa, lan gumun kenaan karo gambaran
kadadean jero cerito sing gambar nang ekspresi rai, gestur awak lan utawa
intonasi nang wektu pamacan karya sastra tertentu.
3. Aspek
evaluatif berkaitan karo kepekaan pikiran kritis lan pangregan sing positif :
a. Pangregan
kaitane karo sikap pandang positif adhep sastra menawa sastra nduweni aji-aji
positif sing ngguna kanggo pambeningan batin, undhak-undhakan harkat kuripan
individual-sosial.
b. Kepekaane
pikiran kritis berkaitan karo kabisan mahami lan ungkapan sinstesis babagan
jarwa utawa aji-aji sing dikandung mubarang karya sastra sakwise ngenekake
analisis sing teliti, saksama lan angabehi.
c. Apresiasi
sastra anak-anak ngrupakne serangkaian kemempengan dolanan karo sastra dadine
tuwuh pamahaman, pangregan, kepekaane pikiran kritis, kepekaane pangrasa sing
becik kanggo anak adhep karya sastra anak-anak.
BAB
III
PANUTUP
I. Simpulan
Sastra
yaiku karya seni imajinatif ingkang gadhah unsur – unsur estetis, disampaiaken
lewat bahasa, saged bentuk tulis utawi lisan ( Rene Wellek, 1989 ),
Menawi
apresiasi sastra yaiku menehake pangajen adhep karya sastra.
Apresiasi
sastra reseptif yaiku apresiasi sastra ingkang dilakokake lewat kagiyatan maca,
lan mirengake.
Kagiyatan
apresiasi sastra gadhah tujuan ugi manfaat ingkang katah. Menawi jenisipun
sastra, wonten geguritan, prosa ( cerita ), lan drama.
Unsur
inti apresiasi sastra yaiku :
a. Aspek
kognitif sadalan pangerten,
b. Aspek
emotif sadalan karo kepekaan pangrasa,
c. Aspek
evaluatif berkaitan karo kepekaan pikiran kritis lan pangregan sing positif.
II.
Saran
1. Guru saged menehi pengetahuan babagan apresiasi
sastra reseptif ingkang dilakokake
lewat kagiyatan maca, lan mirengake.
2. Siswa saged mangertosi babakan apresiasi sastra
reseptif lan manfaate.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar